Historia

Ormaiztegi herrixka bat baino ez zen, 1384ko martxoaren 22an Segurako bizilagunei atxiki zitzaienean, herri orok banderadun nobleak eta bandatuak desegitearen aurrean ematen zuen babesa lortzeko. Haiek zituzten pribilegioez baliatzea ere lortu zuen. Horren truke, Segurako alkatearen agintaritza judiziala onartu behar izan zuen, eta interes komuneko gastuak ordaintzeko konpromisoa hartu zuen. Hala ere, ez zion mugarriztatzeari utzi, eutsi baitzion, ez mendiei, ez bestelako ondasunei, ez eta administrazio ekonomikoari ere, berez eta modu independentean kontserbatu baitzuen.

Hiru urte geroago, 1387ko otsailaren 2an, Gaztelako errege Juan I.ak konkordia berretsi zuen Avilan, bi herrietan egin zena. Haren ondorengoak, Enrique III.ak, Madrilgo Gorteetan berretsi zuen akordioa, 1393ko abenduaren 15ean.

Egoera horretan berrehun eta hogeita hamaika urte igaro ziren. 1615ean, Felipe III.ak hiribildu titulua eman zion, bere kabuz jurisdikzio zibil eta kriminal propioa duena, inperio hutsa eta mistoa. Emakida horrek aukera ematen zuen ordura arte lotutako jatorrizko hiribildua bereizteko eta alkate arruntarekin udal propioa sortzeko.

Serapio Mugica ormaiztegiaren arabera, grazia honengatik, Ormaiztegik 68,75 pezetako ekarpena egin behar izan zion errege-ogasunari, sazoroan zituen 123 bizilagunetako bakoitzeko.

1615eko urtea amaitu gabe, Batzar Nagusietara joan zen eserlekuaz jabetzera, hiri independente gisa.

Hala ere, laster egiaztatu zuen ahaldun baten dietak gastu handia zirela biztanleria txiki batentzat, eta, gainera, garrantzi gutxi zuela batzarrean. Horrela, bada, Astigarreta, Gudugarreta, Zerain eta Mutiloa bezalako beste hiri txiki eta berri batzuekin elkartuta, 1617ko apirilaren 4an San Estebango Batasuna eratu zuen, bost hiribilduen ordezkaritza mankomunatua eramango zuen eta, horrela, gainerako batzarkideen aurrean babes handiagoa izango zuen prokuradore bakarra bidaltzeko xedearekin.

1637an, taldeak "Zegamako" izena hartu zuen, herri horren anexioagatik, baina ez zituen helburuak aldatu.

1679ko maiatzean, aipatutako lehenengo bi hiribilduak eta Ormaiztegikoa Areriako Alkatetza Nagusian sartu ziren. Alkatetza horrek helburu berberak zituen orduan, eta ermandadea 1862an mantendu zen, hainbat berritze egin ondoren.

XIX. mendean Gerra Karlistak izan ziren, 1834. urtearen amaieran "Ormaiztegikoa" izeneko ekintzarekin. Bestalde, hiribildu horretakoa da Tomas Zumalakarregi (1788-1835), gertaera horien protagonista nagusia. Mende berean eraiki zuten trenbiderako zubi ospetsua. (Informazio gehiago nahi izanez gero, kontsultatu biaduktuari buruz egindako ikerketa-lana).

Euskal Autonomia Erkidegoko Geografia Orokorrean, Serapio Mugicak dioenez, Iparraldeko Trenbidearen obretan (1869.1864), Ormaiztegi izan zen obra garrantzitsuetan (tunelak, bidezubiak, lubakiak, lubetak, etab.) lan egin zuten langile eta kontratista askori arreta eman zien langileen erdigunea. Hori dela eta, hirian hainbat establezimendu propio ireki ziren jende horien sostengu eta entretenimendurako: ostatuak, kafeak, billarrak, etab. Establezimendu horiek "pinudi" askori bermeak eman zizkieten, langileei oparotasun garai hartan ordaintzen zitzaizkien jornal onak gehituta, bizilagun gehienek lurren pobreziagatik bizi zuten premia asko arindu zuten, eta aurrerantzean bizilagun horiei arreta lasaiago emateko moduan jarri ziren.

Hiriko armarriak zilarrezko zelai bat du, kolore naturala duen harrizko dorre soildu bat, eta haren gainetik beso armatu bat irteten da, eskuan ezpata biluzik, eta atearen aurrean otso beltz ibiltari bat.